สอนลูกพูดความจริง คือหนึ่งในทักษะสำคัญที่สุดที่พ่อแม่ควรปลูกฝังให้ลูกตั้งแต่ยังเล็ก เพราะเป็นรากฐานของคุณธรรม ความไว้วางใจ และความสัมพันธ์ที่ดีในสังคม แต่ในยุคที่การ “สร้างภาพ” หรือ “พูดเพื่อให้คนรู้สึกดี” กลายเป็นเรื่องปกติในโลกออนไลน์และชีวิตจริง เด็กจำนวนไม่น้อยเติบโตมากับความเชื่อว่า การโกหกเล็กน้อยไม่เป็นไร หรือ ถ้าพูดความจริงจะทำให้คนอื่นเสียใจ
บทความนี้ชวนทำความเข้าใจว่า เหตุใดเด็กจึงโกหก ผลเสียระยะยาวของการโกหกมีอะไรบ้าง และพ่อแม่จะสามารถสอนลูกให้ซื่อสัตย์และกล้าพูดความจริงได้อย่างไร โดยอิงจากงานวิจัยทางจิตวิทยาและพัฒนาการของเด็ก
ทำไมเด็กจึงโกหก?
แม้การโกหกจะเป็นพฤติกรรมที่ผู้ใหญ่ไม่ต้องการให้เกิด แต่จากงานวิจัยพบว่า การโกหกเป็นพฤติกรรมที่เกิดขึ้นตามธรรมชาติในกระบวนการพัฒนาทางสมองของเด็ก โดยเฉพาะในช่วงอายุ 3-7 ปี ซึ่งเป็นช่วงที่สมองเริ่มเรียนรู้ทักษะ “การคิดจากมุมมองของผู้อื่น” (Theory of Mind)
งานวิจัยของ Talwar & Lee (2002) พบว่าเด็กอายุประมาณ 3 ขวบเริ่มสามารถโกหกได้อย่างตั้งใจ และความสามารถในการโกหกอย่างแนบเนียนจะเพิ่มขึ้นตามอายุ ซึ่งสะท้อนถึงพัฒนาการทางสมอง
เด็กอายุ 6-7 ปีเริ่มเรียนรู้ว่า โกหกเพื่อไม่ให้คนอื่นเสียใจ หรือ โกหกเพื่อหลีกเลี่ยงการถูกลงโทษ คือเรื่อง “ชาญฉลาด” ในมุมของพวกเขา
กล่าวคือ เด็กไม่ได้โกหกเพราะเป็นคนไม่ดี แต่เพราะกำลัง “เรียนรู้ว่าความจริงกับการอยู่รอดในสังคมควรสมดุลกันอย่างไร” ดังนั้น พ่อแม่จึงมีบทบาทสำคัญในการสร้างกรอบคิดและค่านิยมที่ถูกต้อง
ประเภทของการโกหกที่พบในเด็ก
- โกหกเพื่อหลีกเลี่ยงผลลัพธ์ เช่น ไม่ยอมรับว่าเป็นคนทำของเล่นพัง เพราะกลัวถูกดุ
- โกหกเพื่อสร้างภาพลักษณ์ เช่น โม้ว่าได้เกรดดี ทั้งที่จริงไม่ใช่ เพื่อให้เพื่อนยอมรับ
- โกหกเพื่อรักษาน้ำใจ เช่น บอกว่า “อร่อยค่ะ” ทั้งที่ไม่ชอบอาหารที่คุณครูทำ
- โกหกเพราะเลียนแบบผู้ใหญ่ เช่น เห็นพ่อแม่โกหกในชีวิตประจำวัน เช่น “บอกเขาไปว่าพ่อไม่อยู่”
แม้บางประเภทดูเหมือนไม่มีเจตนาร้าย แต่ถ้าไม่ได้รับคำอธิบายที่เหมาะสม เด็กอาจเรียนรู้ว่า การโกหกคือวิธีที่ใช้ได้ในชีวิตประจำวัน
ผลเสียของการโกหกในระยะยาว
- ลดทอนความน่าเชื่อถือในสายตาผู้อื่น เมื่อเด็กชินกับการโกหก คนรอบข้างจะไม่เชื่อใจ ซึ่งอาจส่งผลต่อความสัมพันธ์กับครอบครัว เพื่อน และครู
- บิดเบือนคุณธรรม เด็กที่ได้รับการปล่อยปละให้โกหกได้ อาจไม่สามารถแยกแยะได้ว่าอะไรถูกอะไรผิด
- เสี่ยงต่อพฤติกรรมไม่เหมาะสมอื่นๆ งานวิจัยโดย Evans & Lee (2013) ชี้ว่า เด็กที่มีแนวโน้มโกหกมากในวัยก่อนเข้าโรงเรียน มีแนวโน้มจะมีปัญหาทางพฤติกรรมในวัยประถม เช่น โกงเกม ลอกการบ้าน
- ลดความสามารถในการเผชิญหน้ากับปัญหา การโกหกเป็นการเลี่ยงปัญหา ไม่ใช่แก้ไข เด็กที่ชินกับการโกหกอาจเติบโตมาโดยไม่สามารถรับมือกับความผิดหวังหรือความล้มเหลวได้
สอนลูกพูดความจริง : เริ่มต้นอย่างไร?
-
สร้างสภาพแวดล้อมที่ปลอดภัย
เด็กจะกล้าพูดความจริงได้ ก็ต่อเมื่อเขารู้ว่า “พูดแล้วไม่โดนทำร้าย” ไม่ว่าจะเป็นคำพูดหรือการลงโทษที่รุนแรง
ตัวอย่าง: ถ้าลูกทำแจกันตกและยอมรับ คุณแม่อาจพูดว่า “ขอบคุณลูกที่กล้าพูดความจริง แม้มันจะเป็นเรื่องผิดพลาด” มากกว่าการตะคอกว่า “ทำไมถึงซุ่มซ่ามแบบนี้!”
-
สอนว่า ‘พูดความจริง’ ไม่ใช่แค่การบอกความผิด
บางครั้งเด็กจะเข้าใจผิดว่าพูดความจริง = โดนดุ เพราะถูกสอนให้สารภาพตอนทำผิด
คำแนะนำ: ใช้สถานการณ์อื่นๆ เช่น การเล่าความรู้สึก การบอกความต้องการ เช่น “ถ้าไม่อยากกินก็พูดตรงๆ ได้เลยนะลูก แม่จะหาทางเลือกอื่นให้”
-
เน้นที่ความกล้าหาญและความภาคภูมิใจ
ให้ลูกรู้สึกว่า การพูดความจริงคือความกล้าหาญ และควรได้รับการชื่นชม งานวิจัยของ Lee et al. (2014) พบว่า เด็กที่ได้รับการชื่นชมเมื่อตอบตามความจริง แม้ผลลัพธ์จะไม่ดี มีแนวโน้มที่จะซื่อสัตย์ต่อไปในอนาคต
-
อธิบายผลกระทบของการโกหกอย่างเป็นรูปธรรม
เช่น “ถ้าลูกบอกว่าอ่านหนังสือแล้ว ทั้งที่ยังไม่ได้อ่าน แล้วพรุ่งนี้ตอบครูไม่ได้ จะทำให้ครูไม่เชื่อใจลูกอีกนะ” เด็กจะเข้าใจมากขึ้นถ้าเห็นผลกระทบที่ชัดเจนและจับต้องได้
-
ไม่ใช้คำโกหกในชีวิตประจำวันต่อหน้าลูก
เช่น อย่าบอกให้ลูก “บอกเขาไปว่าแม่ไม่อยู่” ในขณะที่แม่ยืนอยู่ตรงนั้น เพราะจะทำให้เด็กคิดว่าโกหกเล็กน้อยเป็นเรื่องปกติ
กรณี “โกหกรักษาน้ำใจ” จะสอนลูกอย่างไร?
นี่คือจุดที่ผู้ใหญ่หลายคนสับสน เพราะเราเองก็เคยพูดโกหกเล็กๆ เช่น “อร่อยมากเลยค่ะ” ทั้งที่ไม่ใช่ เพื่อไม่ให้คนอื่นเสียใจ
วิธีสอนที่เหมาะสมคือ
- แยกแยะระหว่าง “พูดสุภาพ” กับ “โกหก” เช่น แทนที่จะบอกว่า “อาหารนี้ไม่อร่อยเลย” อาจใช้ว่า “หนูไม่ค่อยชินกับรสชาติแบบนี้ค่ะ”
- สอนให้พูดความจริงอย่างมีเมตตา การพูดความจริงไม่จำเป็นต้องทำร้ายจิตใจเสมอไป แต่ต้องเลือกคำให้เหมาะสม
เด็กควรถูกลงโทษเมื่อโกหกหรือไม่?
นักจิตวิทยาเด็กส่วนใหญ่แนะนำว่า ไม่ควรใช้การลงโทษรุนแรงกับการโกหก เพราะจะทำให้เด็กยิ่งปกปิดความจริง และกลัวที่จะสารภาพในอนาคต ดร. Adele Faber และ Dr. Elaine Mazlish แนะนำในหนังสือ How to Talk So Kids Will Listen & Listen So Kids Will Talk ว่า การรับฟังด้วยความเข้าใจ และให้เด็กได้แก้ไขปัญหาด้วยตนเอง จะช่วยลดพฤติกรรมโกหกได้ดีกว่าการลงโทษ
ซื่อสัตย์ไม่ใช่แค่คุณธรรม แต่คือทักษะชีวิต
สอนลูกพูดความจริง ไม่ใช่เพียงเรื่อง “ผิดหรือถูก” แต่คือทักษะที่เด็กต้องเรียนรู้ ทั้งเรื่องความกล้าหาญ การเลือกใช้ถ้อยคำ และการเผชิญกับผลลัพธ์ของคำพูดของตนเอง พ่อแม่คือแบบอย่างสำคัญที่สุดในการปลูกฝังเรื่องนี้ อย่าคาดหวังให้ลูกซื่อสัตย์ หากยังเห็นผู้ใหญ่รอบตัวโกหกอยู่เสมอ
บทความอื่นๆ ที่น่าสนใจ
วิธีสอนลูก เรื่องการคบเพื่อน ป้องกันลูกเดินทางผิด เพราะกลัวเพื่อนไม่คบ
มั่นใจเกินร้อย จะถอยยังไง? 5 เคล็ดลับ สอนลูกให้กล้ายอมรับความผิดพลาด
ปักหมุด! 10 มารยาทที่พ่อแม่ต้องสอนลูก สร้างนิสัยที่ดีในการเข้าสังคม
มีข้อสงสัยเรื่องการตั้งครรภ์ หรือมีคำถามเรื่องการเลี้ยงลูกหรือเปล่าคะ? ติดตามอ่านบทความ หรือสอบถามสิ่งที่คุณอยากรู้ผ่านแอปของเราได้เลย
ดาวน์โหลด theAsianparent แอปพลิเคชัน ทั้ง IOS และ Android ได้แล้ววันนี้!
