คุณแม่ให้นมหลายคนคงคุ้นเคยกับอาการคัดเต้านมเล็กน้อย แต่ถ้าคุณแม่รู้สึกว่า เต้าแข็งเป็นก้อน ปั๊มนมไม่ออก เจ็บ ปวด หรือมีไข้ร่วมด้วย อาจไม่ใช่แค่คัดนมธรรมดาอีกต่อไป เพราะอาจเป็นอาการ “ท่อน้ำนมอุดตัน” ซึ่งถ้าไม่รีบรักษา อาจลุกลามเป็น “เต้านมอักเสบหรือติดเชื้อ” ได้เลยทีเดียว มาทำความรู้จักกับอาการเต้าแข็งเป็นก้อน พร้อมวิธีดูแลเบื้องต้น และแนวทางป้องกันไม่ให้กลับมาเป็นซ้ำกันค่ะ
สัญญาณเริ่มต้นของท่อน้ำนมอุดตัน เมื่อเต้าแข็งเป็นก้อน
การที่แม่ให้นมเกิดอาการเต้านมแข็งเป็นก้อนนั้น มักเป็นผลจากการที่น้ำนมไม่สามารถระบายออกได้หมด จนเกิดการคั่งค้างอยู่ภายในท่อน้ำนม ทำให้เกิดเป็น “ก้อนแข็ง” ในเนื้อเต้า ซึ่งสามารถคลำเจอได้ และมักจะรู้สึกปวดตึงหรือเจ็บร่วมด้วย
งานวิจัยจากวารสาร Breastfeeding Medicine ปี 2021 พบว่า มากกว่า 33% ของคุณแม่มือใหม่ ประสบปัญหาท่อน้ำนมอุดตันภายใน 6 สัปดาห์แรกหลังคลอด
อาการที่ควรระวัง “เต้าแข็งเป็นก้อน” แบบไหนไม่ธรรมดา?
ลองเช็กดูค่ะว่า คุณแม่มีอาการเหล่านี้หรือไม่
- เต้านมด้านหนึ่งแข็งผิดปกติ และสามารถคลำพบก้อน
- รู้สึกเจ็บหรือปวดเต้า โดยเฉพาะเวลาลูกดูดนมหรือปั๊มนม
- มีอาการปวดจี๊ด หรือเสียวแปลบในเต้าเมื่อใกล้เวลาน้ำนมพุ่ง
- ผิวหนังบริเวณเต้าแดง ร้อน หรือมีอาการบวม
- น้ำนมข้างที่มีอาการไหลน้อยลงชัดเจน
- บางรายมีไข้ต่ำ หนาวสั่น หรือปวดเมื่อยคล้ายจะไม่สบาย
อาการทั้งหมดนี้ควรรีบดูแล เพราะหากปล่อยไว้อาจพัฒนาเป็นภาวะอักเสบติดเชื้อในเต้านมได้
อะไรคือสาเหตุที่ทำให้ท่อน้ำนมอุดตัน?
1. น้ำนมค้างจากการให้นมไม่สม่ำเสมอ
บางครั้งลูกอาจหลับยาว ดูดนมน้อย หรือแม่ไม่สะดวกให้นมตามเวลา ตกรอบปั๊ม ทำให้น้ำนมที่ผลิตค้างอยู่จนข้นและอุดตัน
2. เสื้อชั้นในรัดแน่นเกินไป
บราที่รัดแน่นเกินไป โดยเฉพาะช่วงรักแร้ หรือการใช้สายสะพายเป้ ก็อาจกดท่อน้ำนมบางส่วนจนเกิดการอุดตันได้
3. ปั๊มนมผิดวิธี
ปั๊มนมผิดองศา หรือใช้หัวปั๊มที่ไม่พอดีกับขนาดหัวนม อาจทำให้น้ำนมระบายออกได้ไม่เต็มที่
4. ความเครียดและการพักผ่อนไม่เพียงพอ
ฮอร์โมน “ออกซิโทซิน” ที่ช่วยให้เกิดการหลั่งน้ำนม จะลดลงเมื่อคุณแม่เครียดหรือพักผ่อนน้อย ทำให้การระบายน้ำนมช้าลง
La Leche League International ระบุว่า คุณแม่ที่มีความเครียดสะสมจะมีโอกาสเกิดท่อน้ำนมอุดตันเพิ่มขึ้นถึง 30%
อันตรายจากการปล่อย “เต้าแข็งเป็นก้อน” ไว้นาน
หากคุณแม่ปล่อยให้อาการเต้านมแข็งเป็นก้อนอยู่นาน โดยไม่แก้ไขหรือรักษาอย่างเหมาะสม อาจนำไปสู่ภาวะ “เต้านมอักเสบ” หรือที่รุนแรงกว่านั้นคือ “ฝีในเต้านม”
เกิดจากการที่น้ำนมคั่งอยู่นานจนแบคทีเรียเจริญเติบโต มีอาการไข้สูง เจ็บเต้า และมักต้องใช้ยาปฏิชีวนะในการรักษา
ฝีในเต้านม (Breast Abscess)
เมื่อมีหนองในเต้า ต้องเจาะระบายหนองหรือผ่าตัด ซึ่งเจ็บและต้องหยุดให้นมข้างที่เป็นอาการทันที
หากยิ่งปล่อยไว้นาน ยิ่งกระทบการผลิตน้ำนมในระยะยาว และส่งผลต่อสุขภาพจิตของคุณแม่ด้วย
วิธีแก้ “เต้าแข็งเป็นก้อน” แบบเบื้องต้น ปลอดภัยและได้ผล
หากคุณแม่เริ่มรู้สึกถึงก้อนแข็งในเต้า อย่ารอให้อักเสบค่ะ ลองเริ่มจากวิธีเหล่านี้ก่อน
1. ให้นม/ปั๊มนมบ่อยขึ้น
พยายามให้ลูกดูดเต้าทุก 2–3 ชั่วโมง แม้กลางคืน และหากลูกดูดไม่หมดควรปั๊มนมให้เกลี้ยงเต้า
2. เปลี่ยนท่าลูกดูดนม
ลองให้ลูกดูดในท่าที่คางชี้ไปทางก้อนที่อุดตัน เช่น ท่าลูกนอนบนแม่ (laid-back nursing) หรือท่าลูกห้อยศีรษะลงเล็กน้อย เพื่อเพิ่มแรงดูด
3. ประคบร้อนก่อนให้นม
ใช้ผ้าชุบน้ำอุ่น หรือแผ่นประคบร้อนประคบเต้า 10–15 นาที เพื่อเปิดทางให้น้ำนมไหลดีขึ้น
4. นวดเต้าอย่างถูกวิธี
ใช้นิ้วมือกดเบา ๆ เป็นวงกลมจากฐานเต้า ไปหัวนม โดยเฉพาะบริเวณที่แข็งเป็นก้อน ควรใช้น้ำมันมะพร้าวหรือน้ำมันนวดแม่และเด็กช่วยลดแรงเสียดทาน
5. ดื่มน้ำมาก ๆ และพักผ่อนเพียงพอ
ช่วยให้น้ำนมไม่ข้นเกินไป และกระตุ้นฮอร์โมนให้ทำงานปกติ
Academy of Breastfeeding Medicine ปี 2022 รายงานว่า การให้นมอย่างสม่ำเสมอทุก 2–3 ชั่วโมง ลดความเสี่ยงการเกิดท่อน้ำนมอุดตันได้สูงถึง 45%
เมื่อไหร่ควรรีบพบแพทย์?
แม้จะดูแลเบื้องต้นแล้ว แต่อาการยังไม่ดีขึ้นภายใน 24–48 ชั่วโมง หรือมีอาการเหล่านี้ ต้องรีบไปพบแพทย์:
- ไข้สูงเกิน 38.5°C
- ปวดมากจนลูกดูดไม่ได้
- เต้านมมีลักษณะบวมแดงร้อนชัดเจน
- รู้สึกอ่อนเพลีย หนาวสั่น
- เห็นหนองซึมออกจากหัวนมหรือผิวหนัง
วิธีป้องกัน “เต้าแข็งเป็นก้อน” ไม่ให้กลับมาเป็นซ้ำ
-
ให้ลูกดูดเต้าให้หมดทุกครั้ง
การให้นมจนหมดช่วยระบายน้ำนม และลดโอกาสอุดตัน
หากลูกหลับนาน หรือดูดได้น้อย ควรใช้เครื่องปั๊มนมระบายเพิ่มเติม
เลือกเสื้อชั้นในที่ออกแบบมาสำหรับให้นมโดยเฉพาะ เนื้อผ้ายืดหยุ่น ไม่รัดแน่น
-
ตรวจเช็กหัวนมและเต้าสม่ำเสมอ
เช็กว่ามีแผลหรือสิ่งอุดตันตรงหัวนมหรือไม่
หากจำเป็นต้องออกนอกบ้าน ควรเตรียมอุปกรณ์ปั๊มนมไปด้วย
เต้าแข็งเป็นก้อน อย่ารอให้ลุกลาม
คุณแม่หลายคนอาจเข้าใจว่าเต้านมแข็ง ๆ เป็นอาการปกติของการให้นม แต่หากพบว่า เต้าแข็งเป็นก้อน ปวด แดง หรือมีไข้ อย่ามองข้ามเด็ดขาดค่ะ เพราะนั่นอาจเป็นสัญญาณของ ท่อน้ำนมอุดตัน ที่ควรได้รับการดูแลทันที เพื่อไม่ให้ลุกลามจนต้องรักษาด้วยยา หรือหยุดให้นมลูก
การสังเกตอาการอย่างใกล้ชิด ร่วมกับการดูแลเบื้องต้นอย่างถูกต้อง จะช่วยให้คุณแม่ให้นมอย่างมีความสุขต่อเนื่อง และป้องกันปัญหาสุขภาพที่ไม่พึงประสงค์ในอนาคตได้ค่ะ
ที่มา :
Academy of Breastfeeding Medicine (ABM) , La Leche League International , Breastfeeding Medicine Journal , World Health Organization (WHO)
บทความอื่นๆ ที่น่าสนใจ
วิจัยสุดเจ๋ง บรรเทาอาการคัดเต้านม ด้วย “กะหล่ำปลี” ทางเลือกที่แม่ต้องลอง!
ให้นมลูก คัดเต้าจนเป็นไข้ รับมืออย่างไรให้หายปวด
5 เทคนิค ลดรอบปั๊มยังไงไม่ให้น้ำนมหด ช่วยแม่เหนื่อยน้อยลง น้ำนมไม่ลด
มีข้อสงสัยเรื่องการตั้งครรภ์ หรือมีคำถามเรื่องการเลี้ยงลูกหรือเปล่าคะ? ติดตามอ่านบทความ หรือสอบถามสิ่งที่คุณอยากรู้ผ่านแอปของเราได้เลย
ดาวน์โหลด theAsianparent แอปพลิเคชัน ทั้ง IOS และ Android ได้แล้ววันนี้!
