ลูกคือกระจกสะท้อนพ่อแม่ สร้างลูกให้ดี เริ่มที่ตัวเรา

ทุกการเติบโตของลูกน้อย ได้รับอิทธิพลจากพ่อแม่และการเลี้ยงดูเสมอ ลูกเปรียบเสมือนกระจกเงาที่สะท้อนทุกการกระทำ คำพูด หรือแม้แต่วิธีการรับมือกับปัญหาของคนเป็นพ่อเป็นแม่ สิ่งเหล่านี้ล้วนซึมซับและอาจปรากฏในพฤติกรรมของลูกอย่างตรงไปตรงมา ดังคำกล่าวที่ว่า ลูกคือกระจกสะท้อนพ่อแม่ บทความนี้จะอธิบายถึงความเชื่อมโยงระหว่างพฤติกรรมของพ่อแม่และลูก พร้อมทั้งแนะนำแนวทางการเลี้ยงลูกเชิงบวก เพื่อสะท้อนพฤติกรรมที่ดีจากพ่อแม่ไปยังลูกน้อยค่ะ

พฤติกรรมลูกน้อย…ภาพสะท้อนพ่อแม่ที่ชัดเจน

ลูกคือกระจกสะท้อนพ่อแม่ พฤติกรรมของเด็กเล็กนั้นเปรียบเสมือนภาพสะท้อนที่ชัดเจนของพ่อแม่ เนื่องจากสมองส่วนที่ควบคุมความคิดและเหตุผลของพวกเขายังพัฒนาไม่เต็มที่ ทำให้การแสดงออกเป็นไปอย่างตรงไปตรงมา เด็กมักจะเลียนแบบคำพูด วิธีการจัดการสิ่งต่างๆ และการแสดงอารมณ์ของพ่อแม่อย่างน่าตกใจ จนบางครั้งเราเองยังต้องประหลาดใจเมื่อได้ยินหรือเห็นพฤติกรรมที่คุ้นเคยเหล่านี้จากลูกน้อย

ตัวอย่างสถานการณ์

• เมื่อลูกทำของเล่นตกแตก แล้วพูดด้วยน้ำเสียงหงุดหงงว่า “โอ๊ย! ซุ่มซ่ามจริงๆ เลย!” อาจสะท้อนว่าพ่อแม่เคยพูดแบบนี้กับตัวเองหรือกับลูกเมื่อทำอะไรผิดพลาด
• ลูกช่วยเก็บจานหลังทานอาหารเสร็จ โดยที่ไม่ต้องมีใครบอก อาจสะท้อนว่าพ่อแม่สอนและปลูกฝังเรื่องความรับผิดชอบมาโดยตลอด
• เมื่อเพื่อนร่วมชั้นทำดินสอตก ลูกรีบเข้าไปช่วยเก็บและถามว่า “เป็นอะไรไหม?” อาจสะท้อนว่าพ่อแม่เป็นคนใจดีและสอนให้ช่วยเหลือผู้อื่น
• เมื่อพ่อแม่บอกว่าร้อนจังเลยลูก ช่วยเปิดพัดลมให้หน่อยได้ไหม จากนั้นลูกก็เดินไปเปิดพัดลมโดยใช้นิ้วเท้ากดที่ปุ่ม อาจสะท้อนว่าลูกเคยเห็นพ่อแม่ใช้เท้าเปิดพัดลมมาก่อนนั่นเอง

สมการพฤติกรรม: อิทธิพลหลักในวัยเยาว์ 

พฤติกรรมของคนเรานั้นมาจากหลายปัจจัยรวมกัน โดยมี “ตัวตน” ของเด็กแต่ละคนเป็นพื้นฐาน ผนวกกับ “การเลี้ยงดู” ที่ได้รับ “ประสบการณ์” ที่ผ่านมา และอิทธิพลจาก “ผู้คนรอบตัว” 

อย่างไรก็ตาม ในวัยเด็กนั้น ปัจจัยเรื่อง “การเลี้ยงดู” และ “พ่อแม่” จะมีบทบาทสำคัญที่สุดในการกำหนดพฤติกรรมเบื้องต้นของลูก เมื่อลูกโตขึ้น อิทธิพลจากปัจจัยภายนอกอื่นๆ เช่น เพื่อน สังคม และสื่อต่างๆ จะเริ่มมีบทบาทมากขึ้น ทำให้สมการพฤติกรรมมีความซับซ้อนยิ่งขึ้น แต่ในช่วงปฐมวัย พ่อแม่คือผู้ที่มีอิทธิพลหลักอย่างแท้จริงต่อการสร้างรากฐานพฤติกรรมของลูก

หากเด็กแสดงปัญหาพฤติกรรมที่รุนแรงหรือน่ากังวล การพิจารณาถึงบทบาทของพ่อแม่และการเลี้ยงดู เป็นสิ่งสำคัญอันดับแรกๆ เพราะเป็นอิทธิพลหลักในช่วงวัยเด็ก

ตัวอย่างข่าว เด็ก 11 ขวบโมโหพี่ทำของเล่นหาย เอามีดชี้หน้าขู่แม่ อาจเกิดจากการเลี้ยงดูที่ขาดการสื่อสารที่ดี ทำให้เด็กไม่สามารถแสดงความรู้สึกหรือความต้องการได้อย่างเหมาะสม เด็กอาจเคยเห็นหรือประสบความรุนแรงในครอบครัว จึงทำให้เลียนแบบพฤติกรรมนั้น หรืออาจเคยเผชิญกับความเครียด ความกดดัน หรือเหตุการณ์กระทบกระเทือนจิตใจ ส่งผลให้แสดงพฤติกรรมดังกล่าวออกมา ซึ่งเป็นสัญญาณเตือนว่า จำเป็นต้องมีการตรวจสอบและแก้ไขปัญหาหลายด้าน รวมถึงวิธีการเลี้ยงดูและการสื่อสารในครอบครัวโดยด่วน

รูปแบบการเลี้ยงดูที่ส่งผลเสียต่อพฤติกรรมลูก 

รูปแบบการเลี้ยงดูที่ไม่เหมาะสม อาจส่งผลเสียต่อพัฒนาการและพฤติกรรมของลูก ดังนี้

• การเลี้ยงดูแบบไม่เลี้ยง/ปล่อยปละละเลย

คือการที่พ่อแม่ไม่ใส่ใจ ไม่ตอบสนองความต้องการพื้นฐานของลูก ทั้งทางร่างกายและจิตใจ การขาดการดูแลเอาใจใส่และความผูกพันที่มั่นคงนี้ส่งผลกระทบโดยตรงต่อพัฒนาการทางสมอง ทำให้เด็กขาดความเชื่อมั่นในตนเอง รู้สึกไม่ปลอดภัย และอาจมีปัญหาด้านพฤติกรรมและอารมณ์ เช่น ซึมเศร้า วิตกกังวล หรือแสดงพฤติกรรมต่อต้านสังคม

• การเลี้ยงดูด้วยความรุนแรง ทั้งทางวาจาและร่างกาย

การใช้คำพูดที่รุนแรง ตะคอกลูก ด่าทอ หรือการลงโทษทางร่างกาย เช่น ตี ทำร้าย จะบั่นทอนความกล้าแสดงออกของลูก ทำให้เด็กรู้สึกหวาดกลัว ไม่กล้าแสดงความคิดเห็นหรือความรู้สึกที่แท้จริง เด็กกลุ่มนี้ยังมีปัญหาในการจัดการอารมณ์ของตนเอง อาจแสดงออกด้วยความก้าวร้าวหรือเก็บกด ขาดความนับถือตนเอง รู้สึกด้อยค่า และส่งผลเสียต่อความสัมพันธ์ในครอบครัว ทำให้เกิดความหวาดระแวงและไม่ไว้วางใจกัน

• การเลี้ยงดูแบบตามใจ/สปอยล์

การเลี้ยงดูที่ให้ทุกอย่างที่ลูกต้องการโดยไม่มีขอบเขตหรือกฎเกณฑ์ จะทำให้ลูกขาดความอดทน ไม่สามารถรอคอยหรือรับมือกับความผิดหวังได้ พวกเขายังขาดความรับผิดชอบ ไม่รู้จักหน้าที่ของตนเอง และมีปัญหาในการปรับตัวเข้ากับสังคม เพราะไม่เคยเรียนรู้การเสียสละ การแบ่งปัน หรือการเคารพกฎกติกา

• การปล่อยปละละเลยในโลกดิจิทัล

ในยุคปัจจุบัน การปล่อยให้ลูกใช้สื่อออนไลน์โดยไม่มีการดูแลหรือให้คำแนะนำที่เหมาะสม ถือเป็นการปล่อยปละละเลยรูปแบบใหม่ ซึ่งนำไปสู่ความเสี่ยงต่อภัยออนไลน์ เช่น การถูกหลอกลวง การกลั่นแกล้งบนโลกออนไลน์ การเข้าถึงสื่อลามกอนาจาร การถูกชักจูงไปเกี่ยวข้องกับยาเสพติด การพนัน และได้รับอิทธิพลจากคนแปลกหน้าที่มีเจตนาร้าย

• การรับมือกับพฤติกรรมลูกด้วยความรุนแรง

การใช้ความรุนแรงในการจัดการกับพฤติกรรมที่ไม่พึงประสงค์ของลูก มักจะสร้างวงจรปัญหา ที่ลูกจะเรียนรู้ว่าความรุนแรงคือวิธีแก้ปัญหา พวกเขาอาจจะต่อต้าน ดื้อดึงมากขึ้น หรือในที่สุดอาจจะหนีออกจากครอบครัว เมื่อรู้สึกว่าไม่ปลอดภัยและไม่ได้รับการเข้าใจ

5 ปัจจัยสำคัญในการเลี้ยงลูกเชิงบวก

การเลี้ยงดูที่ดี ไม่ได้หมายถึง การประเคนวัตถุหรือของราคาแพงให้ลูก แต่หัวใจสำคัญคือการมอบ “เวลาที่ดี” ที่มีคุณภาพร่วมกัน สร้างประสบการณ์ที่มีความหมายและเสริมสร้างความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้น โดยการเลี้ยงลูกเชิงบวกมีองค์ประกอบสำคัญ ได้แก่

5 ข้อดีของการเลี้ยงลูกเชิงบวก 

ครอบครัวที่เลี้ยงลูกเชิงบวกจะเป็นเกราะป้องกันที่แข็งแกร่งสำหรับลูกน้อยในทุกช่วงวัย

• ช่วยลดความเสี่ยงของปัญหาพฤติกรรมต่างๆ เช่น ความก้าวร้าว การต่อต้าน หรือการติดยาเสพติด
• ส่งเสริมพัฒนาการทางอารมณ์และสังคมที่ดี ทำให้ลูกสามารถจัดการอารมณ์ตนเองได้ดี มีความเห็นอกเห็นใจผู้อื่น และมีทักษะทางสังคมที่ดี
• เสริมสร้างความนับถือตนเองและความมั่นใจในตนเอง ทำให้ลูกกล้าเผชิญกับความท้าทายและเชื่อมั่นในความสามารถของตนเอง
• สร้างความสัมพันธ์ที่แข็งแรงและอบอุ่นในครอบครัว ทำให้เกิดความไว้วางใจและการสนับสนุนซึ่งกันและกัน
• ส่งเสริมพัฒนาการทางสติปัญญาและการเรียนรู้ เพราะลูกที่รู้สึกปลอดภัยและได้รับการสนับสนุน จะมีความกระตือรือร้นในการเรียนรู้และสำรวจสิ่งใหม่ๆ

ลูกคือกระจกสะท้อนพ่อแม่ ดังนั้น การสร้างลูกให้เติบโตเป็นคนดีและมีคุณภาพนั้น จึงเริ่มต้นจากการที่พ่อแม่หันกลับมาสำรวจ ปรับปรุง และพัฒนาตนเองให้เป็นแบบอย่างที่ดี พร้อมทั้งให้ความสำคัญกับการเลี้ยงดูด้วยความรัก ความเข้าใจ และการใช้เวลาร่วมกันอย่างมีคุณภาพ เพื่อเป็นเกราะป้องกันและสร้างรากฐานที่มั่นคงสำหรับการเติบโตเป็นผู้ใหญ่ที่มีคุณภาพ และมีความสุขในทุกช่วงวัย

ที่มา : เลี้ยงลูกตามใจหมอ

บทความอื่นๆ ที่น่าสนใจ

10 สัญญาณที่บ่งบอกว่า พ่อแม่เลี้ยงลูกถูกทาง รู้แบบนี้สบายใจได้เลย!

ผลเสียจากการตะโกนใส่ลูก บาดแผลทางใจที่มองไม่เห็น

เลี้ยงลูกต้องมีสติ: 8 วิธีเลี้ยงลูก ที่พ่อแม่ยุคใหม่ ต้องเข้าใจให้ไวและให้ทัน