ให้นมลูก คัดเต้าจนเป็นไข้ รับมืออย่างไรให้หายปวด

คุณแม่ให้นมหลายคนคงเคยมีอาการคัดเต้า เต้านมแข็งตึง ปวดระบม หรือปั๊มนมไม่ออก ปัญหาเหล่านี้เป็นสิ่งที่สามารถเกิดขึ้นได้บ่อยครั้งค่ะ แต่สิ่งสำคัญคือการจัดการกับอาการคัดเต้าอย่างถูกวิธี เพื่อป้องกันไม่ให้ลุกลามกลายเป็น เต้านมอักเสบ หรือ คัดเต้าจนเป็นไข้ บทความนี้จะช่วยให้คุณแม่รับมือกับการคัดเต้าอย่างถูกวิธีค่ะ

คัดเต้าคืออะไร

คัดเต้า (Engorgement) คือภาวะที่เต้านมของคุณแม่มีน้ำนมคั่งค้างอยู่เป็นจำนวนมาก ร่วมกับการบวมของเนื้อเยื่อเต้านม มักเกิดขึ้นในช่วงแรกหลังคลอดเมื่อร่างกายกำลังปรับสมดุลการผลิตน้ำนม หรือเมื่อน้ำนมไม่ได้ถูกระบายออกอย่างสม่ำเสมอและเพียงพอ

อาการที่บ่งบอกว่าคุณแม่กำลังคัดเต้า

• เต้านมแข็งตึง บวมแดง ร้อน และเจ็บปวดรู้สึกเหมือนเต้านมเต็มไปด้วยน้ำนมจนแข็งเป็นก้อน เมื่อสัมผัสจะรู้สึกเจ็บและอาจมีอาการบวมแดงร่วมด้วย
• เต้านมปั๊มไม่ออก หรือปั๊มได้น้อยกว่าปกติ แม้จะพยายามปั๊มน้ำนมออก แต่กลับได้น้ำนมออกมาน้อย หรือน้ำนมไม่ไหลเลย
• น้ำนมไหลไม่ดี หรือไหลช้า สังเกตได้ว่าน้ำนมไหลไม่พุ่ง หรือไหลเป็นหยดช้าๆ
• บางครั้งอาจมีไข้ต่ำๆ ร่วมด้วย ในบางราย อาการคัดเต้าที่รุนแรงอาจทำให้มีไข้ต่ำๆ ได้ ซึ่งเป็นสัญญาณเตือนว่าควรรีบจัดการก่อนที่จะลุกลามสู่เต้านมอักเสบ

ปัญหาคัด คัดเต้าจนเป็นไข้ เกิดจากสาเหตุใด

การคัดเต้าเป็นปัญหาที่เกิดจากหลายสาเหตุ ส่วนใหญ่มาจากการที่น้ำนมไม่ได้ถูกระบายออกจากเต้านมอย่างเพียงพอหรือสม่ำเสมอ

• ลูกดูดนมไม่เกลี้ยงเต้าหรือไม่บ่อยพอ นี่คือสาเหตุหลัก คุณแม่อาจเจอปัญหาเมื่อลูกดูดนมผิดวิธี อมไม่ลึกถึงลานนม ทำให้ดูดน้ำนมออกได้ไม่หมด หรือลูกหลับนานเกินไปจนไม่ได้ดูดนมบ่อยเท่าที่ควร นอกจากนี้ การให้นมตามเวลาที่กำหนด แทนที่จะให้ตามความต้องการของลูก ก็เป็นอีกปัจจัยที่ทำให้เกิดการคั่งค้างของน้ำนมได้
• การปั๊มนมไม่สม่ำเสมอหรือไม่บ่อยพอ สำหรับคุณแม่ที่ปั๊มนม เช่น เมื่อกลับไปทำงานแล้วไม่ได้ปั๊มตามรอบ หรือใช้เครื่องปั๊มที่ไม่เหมาะสม/ไม่มีประสิทธิภาพ ก็จะทำให้น้ำนมค้างอยู่ในเต้า
• การหย่านมอย่างรวดเร็ว การหยุดให้นมลูกแบบกะทันหัน ทำให้ร่างกายปรับตัวไม่ทันและยังคงผลิตน้ำนมอยู่ จึงเกิดการคั่งค้างขึ้น
• สาเหตุอื่นๆ การใส่เสื้อชั้นในที่รัดแน่นเกินไปก็สามารถกดทับเต้านมและขัดขวางการไหลเวียนของน้ำนมได้ นอกจากนี้ คุณแม่บางรายที่มีภาวะน้ำนมพุ่ง (Oversupply) ในช่วงแรก ก็อาจประสบปัญหาคัดเต้าได้ง่ายกว่าปกติ เนื่องจากร่างกายผลิตน้ำนมออกมามากเกินไป

“น้ำนมใส” และ “น้ำนมลด” เมื่อคัดเต้า เกี่ยวข้องกันอย่างไร?

เมื่อเกิดอาการคัดเต้า คุณแม่อาจสังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลงของน้ำนมได้

• คัดเต้าแล้วน้ำนมใส

การที่น้ำนมดูใสขึ้น ไม่ได้หมายความว่าน้ำนมไม่มีคุณภาพ แต่เป็นผลมาจากการที่น้ำนมส่วนหน้า (Foremilk) ซึ่งมีส่วนประกอบของน้ำเป็นหลักคั่งค้างอยู่ในเต้านมเป็นเวลานาน น้ำนมส่วนนี้จะถูกขับออกมาก่อนน้ำนมส่วนหลัง (Hindmilk) ที่มีความเข้มข้นและไขมันสูงกว่า ดังนั้นเมื่อเต้านมคัด น้ำนมใสจึงมักจะไหลออกมาเป็นลำดับแรก

• คัดเต้าแล้วน้ำนมลด

เมื่อเต้านมคัดมากจนแข็งตึง ร่างกายจะได้รับสัญญาณว่ามีการผลิตน้ำนมมากเกินไปและไม่ถูกนำออกไปใช้ ซึ่งจะกระตุ้นการทำงานของสารที่เรียกว่า Feedback Inhibitor of Lactation (FIL) สารนี้จะทำหน้าที่ยับยั้งการสร้างน้ำนม ส่งผลให้การผลิตน้ำนมลดลงในระยะยาว หากปล่อยให้เต้านมคัดอยู่เป็นประจำหรือไม่ได้รับการแก้ไขอย่างถูกต้อง อาจทำให้น้ำนมแม่ลดน้อยลงและส่งผลกระทบต่อปริมาณน้ำนมในที่สุด

คัดเต้าจนเป็นไข้ สัญญาณอันตรายและภาวะเต้านมอักเสบ 

อาการคัดเต้าที่รุนแรงจนมีไข้เป็นสัญญาณเตือนว่าร่างกายกำลังเกิดภาวะอักเสบ ซึ่งอาจนำไปสู่ภาวะที่เรียกว่า เต้านมอักเสบ (Mastitis) ได้ หากไม่ได้รับการดูแลอย่างทันท่วงที

อาการของเต้านมอักเสบที่ควรรีบสังเกต

• ไข้สูง หนาวสั่น ปวดเมื่อยตามตัว เป็นอาการที่เด่นชัดที่สุดและมักมาพร้อมกับความรู้สึกไม่สบายตัวอย่างมาก คล้ายอาการไข้หวัดใหญ่
• เต้านมบวมแดง ร้อนจัด และเจ็บปวดมากผิดปกติ บริเวณเต้านมที่อักเสบจะมีลักษณะบวมแดงจัด สัมผัสแล้วร้อนจัด และมีอาการเจ็บปวดอย่างรุนแรงมากกว่าการคัดเต้าปกติ
• อาจมีอาการคล้ายไข้หวัดใหญ่ เช่น ปวดหัว อ่อนเพลีย เบื่ออาหาร
• บางรายอาจมีหนองไหลออกมาจากหัวนม นี่คือสัญญาณอันตรายที่บ่งบอกว่ามีการติดเชื้อรุนแรง และควรรีบไปพบแพทย์โดยด่วน

ความแตกต่างระหว่างคัดเต้าธรรมดากับเต้านมอักเสบ

• คัดเต้าธรรมดา เต้านมจะแข็งตึง เจ็บปวด แต่โดยทั่วไปแล้วจะไม่มีไข้สูง หรือมีไข้ต่ำๆ และอาการทั่วไปจะไม่รุนแรงเท่าเต้านมอักเสบ
• เต้านมอักเสบ จะมีอาการไข้สูง หนาวสั่น ปวดเมื่อยตามตัว และอาการอักเสบของเต้านมจะรุนแรงและปวดมากผิดปกติ
  หากมีอาการเหล่านี้ร่วมกับเต้านมบวมแดง ร้อนจัด และเจ็บปวดอย่างรุนแรง ควรรีบไปพบแพทย์ทันที

วิธีแก้ไขและบรรเทาอาการคัดเต้า (เมื่อยังไม่เป็นไข้)

เมื่อรู้สึกคัดเต้าแต่ยังไม่มีไข้สูง คุณแม่สามารถบรรเทาอาการได้ด้วยวิธีเหล่านี้

1. การให้นมลูกบ่อยขึ้น

เป็นวิธีที่ดีที่สุดในการระบายน้ำนม ให้ลูกดูดนมตามความต้องการ (On-demand feeding) โดยไม่ต้องรอให้ถึงเวลา เพื่อให้เต้านมได้ระบายน้ำนมออกอย่างสม่ำเสมอ

2. ท่าให้นมที่ถูกต้อง

ตรวจสอบให้แน่ใจว่าลูกอมหัวนมได้ลึกถึงลานนม เพราะการอมที่ไม่ถูกต้องจะทำให้ลูกดูดน้ำนมออกได้ไม่เกลี้ยงเต้า และทำให้เกิดการคั่งค้าง

3. การประคบ

• ประคบอุ่นก่อนให้นมหรือปั๊ม ใช้ผ้าชุบน้ำอุ่นบิดหมาดๆ ประคบบริเวณเต้านมประมาณ 5-10 นาที จะช่วยกระตุ้นให้น้ำนมไหลเวียนดีขึ้นและลดความแข็งตึง
• ประคบเย็นหลังให้นมหรือปั๊ม ใช้แผ่นเจลเย็น หรือผ้าชุบน้ำเย็นประคบหลังการให้นมหรือปั๊ม จะช่วยลดอาการบวม อักเสบ และบรรเทาอาการเจ็บปวดได้

4. การบีบน้ำนมด้วยมือ

• เทคนิค Reverse Pressure Softening (RPS) ใช้ปลายนิ้วกดรอบๆ ลานนมเบาๆ ค้างไว้ประมาณ 1 นาที เพื่อช่วยให้น้ำเหลืองที่คั่งอยู่รอบลานนมไหลออกไป ทำให้ลานนมนิ่มลง ลูกดูดได้ง่ายขึ้น
• บีบน้ำนมออกบางส่วนก่อนให้ลูกดูด หรือก่อนปั๊ม หากเต้านมคัดมากจนแข็ง ลูกอาจอมหัวนมไม่ติด ให้บีบน้ำนมออกบางส่วนจนเต้านมเริ่มนิ่มลงก่อน เพื่อให้ลูกดูดได้ง่ายขึ้น

5. การนวดเต้านม

นวดเต้านมเบาๆ จากบริเวณโคนเต้าไล่เข้าหาหัวนมในขณะที่ให้นมหรือปั๊มนม จะช่วยให้น้ำนมที่คั่งค้างไหลออกมาได้ดีขึ้น

• การอาบน้ำอุ่น การยืนอาบน้ำอุ่นและปล่อยให้น้ำไหลผ่านเต้านมเบาๆ ก็สามารถช่วยกระตุ้นการไหลของน้ำนมและบรรเทาอาการคัดตึงได้
• การใช้กะหล่ำปลีเย็นประคบ นำใบกะหล่ำปลีแช่เย็น ล้างให้สะอาด และประคบบริเวณเต้านม โดยเว้นหัวนมไว้ สารในใบกะหล่ำปลีมีคุณสมบัติช่วยลดอาการบวมและอักเสบได้ดี ควรเปลี่ยนใบใหม่เมื่อกะหล่ำปลีเริ่มเหี่ยวหรือมีกลิ่นเหม็นเขียว

วิธีแก้ไขและบรรเทาอาการ คัดเต้าจนเป็นไข้  

เมื่ออาการคัดเต้าลุกลามจนมีไข้สูง แสดงว่าอาจเกิดภาวะเต้านมอักเสบ (Mastitis) ควรทำดังนี้

• ไปพบแพทย์โดยเร็วที่สุด: หากมีไข้สูง ปวดเต้านมมาก ควรรีบไปพบแพทย์ทันที เพื่อให้แพทย์วินิจฉัยและพิจารณาจ่ายยาปฏิชีวนะที่เหมาะสม หากมีการติดเชื้อแบคทีเรีย
• ยังคงให้นมลูกหรือปั๊มนมต่อไป: แม้จะเจ็บปวด แต่การระบายน้ำนมออกจากเต้านมอย่างสม่ำเสมอเป็นสิ่งจำเป็นอย่างยิ่ง เพื่อช่วยลดการคั่งค้างและป้องกันการอักเสบที่รุนแรงขึ้น คุณแม่ควรพยายามให้นมลูกจากเต้าที่อักเสบบ่อยขึ้น หรือปั๊มนมออกให้เกลี้ยงเต้าเท่าที่จะทำได้
• การประคบเย็น: การประคบเย็นที่เต้านมอย่างต่อเนื่องจะช่วยลดอาการบวม ปวด และการอักเสบได้ดีกว่าการประคบร้อนในระยะนี้
• พักผ่อนให้เพียงพอ: การได้พักผ่อนอย่างเต็มที่ช่วยให้ร่างกายฟื้นตัวจากอาการเจ็บป่วยได้เร็วขึ้น
• ดื่มน้ำมากๆ: ร่างกายจะต้องการน้ำมากขึ้นเมื่อมีไข้ การดื่มน้ำเปล่ามากๆ จะช่วยป้องกันภาวะขาดน้ำและช่วยให้ร่างกายฟื้นตัวได้ดีขึ้น

วิธีป้องกันการคัดเต้าและเต้านมอักเสบ

กันไว้ดีกว่าแก้ คุณแม่สามารถลดความเสี่ยงของการคัดเต้าและเต้านมอักเสบได้ดังนี้

1. ให้นมลูกอย่างสม่ำเสมอ

การระบายน้ำนมออกจากเต้าอย่างสม่ำเสมอ ควรให้ลูกดูดนมทุก 2-3 ชั่วโมง หรือตามความต้องการของลูก เพื่อไม่ให้น้ำนมคั่งค้าง

2. ตรวจสอบท่าดูดนมของลูก

ให้แน่ใจว่าลูกอมหัวนมได้ลึกถึงลานนม เพราะการอมที่ไม่ถูกต้องจะทำให้ลูกดูดน้ำนมออกได้ไม่เกลี้ยงเต้า

3. ปั๊มนมอย่างสม่ำเสมอ

หากคุณแม่ไม่ได้อยู่กับลูก เช่น ต้องกลับไปทำงาน ควรปั๊มนมตามรอบที่เคยให้นมลูก เพื่อรักษาระดับการผลิตน้ำนมและป้องกันการคั่งค้าง

4. หลีกเลี่ยงการใส่เสื้อชั้นในที่รัดแน่น

เสื้อชั้นในที่รัดแน่นเกินไป โดยเฉพาะอย่างยิ่งแบบมีโครง อาจกดทับท่อน้ำนม ทำให้การไหลเวียนของน้ำนมไม่สะดวก ควรเลือกเสื้อชั้นในสำหรับให้นมที่กระชับแต่ไม่รัดแน่น และระบายอากาศได้ดี

5. ไม่ควรอดนมหรือหย่านมกะทันหัน

หากต้องการลดรอบการให้นมหรือปั๊มนม ควรทำอย่างค่อยเป็นค่อยไป เพื่อให้ร่างกายปรับตัวและลดการผลิตน้ำนมลงอย่างช้าๆ จะช่วยป้องกันการคัดเต้าได้ดีกว่า

6. สังเกตอาการผิดปกติของเต้านมอยู่เสมอ

หมั่นตรวจเช็กเต้านมเป็นประจำ หากรู้สึกมีก้อนแข็ง ปวด หรือบวมแดงเล็กน้อย ควรรีบประคบและระบายน้ำนมออกทันทีตั้งแต่เนิ่นๆ ก่อนที่อาการจะรุนแรงขึ้นจนกลายเป็นไข้หรือเต้านมอักเสบ

ที่มา : นมแม่แฮปปี้ , โรงพยาบาลบำรุงราษฎร์

บทความอื่นๆ ที่น่าสนใจ

ฝึกลูก ดูดนม ลูกไม่ยอมอ้าปากเข้าเต้า ทำอย่างไรให้ลูกดูดเต้าอย่างถูกวิธี?

ทำไม? อยู่ดีๆ ลูกไม่ยอมเข้าเต้า วิธีแก้ไขให้ลูกน้อย ยอมกลับมากินนมแม่

วิธีนวดเต้าหลังคลอด นวดยังไง? กระตุ้นน้ำนม ลดเต้าคัดให้แม่หลังคลอด