การนัดตรวจสุขภาพลูก และทำวัคซีนครั้งแรก 100 สิ่งที่คุณแม่หลังคลอดต้องรู้ ตอนที่ 79

ลูกน้อยของเราแตกต่างจากผู้ใหญ่  การนัดตรวจสุขภาพลูก และทำวัคซีนครั้งแรก ของเด็กนอกจากจะเป็นการเฝ้าระวังแล้ว  พ่อแม่ก็จะได้รับคำแนะนำไปด้วยว่า  ลูกน้อยในแต่ละช่วงวัยจะมีความเปลี่ยนแปลงอย่างไร  พ่อแม่จะรับมือกับความเปลี่ยนแปลงนั้นอย่างไร  หรือเรื่องของการเลี้ยงดูลูกว่า  พัฒนาการแบบนี้  พฤติกรรม และพื้นอารมณ์แบบนี้ปกติหรือเปล่า  หากละเลยไม่พาลูกไปตรวจอาจทำให้ลูกได้รับการช่วยเหลือล่าช้า  จากโรคที่รักษาหรือช่วยบรรเทาเบาบางได้  อาจกลายเป็นโรคที่หมดโอกาสรักษาและกลายเป็นปัญหาของลูกน้อยไปตลอดชีวิตได้ค่ะ

อะไรจะดีไปกว่าการเห็นลูกน้อยเจริญเติบโตอย่างสมวัย และแข็งแรง การนัดตรวจสุขภาพลูก และทำวัคซีนครั้งแรก เป็นอีกทางหนึ่งที่จะช่วยลดโอกาสการเกิดโรคต่าง ๆ กับลูกได้นั้น เพราะเป็นการสร้างภูมิคุ้มกันให้ลูกน้อยห่างไกลจากโรคต่าง ๆ ได้ดีในแต่ละย่างก้าวของชีวิต

สร้างเกราะป้องกันด้วย “วัคซีน”

การฉีดวัคซีนของเด็กวัยแรกเกิดไปจนถึงอายุ 12 ปี นับว่าเป็นสิ่งที่พ่อแม่ไม่ควรละเลย เพราะเป็นการเสริมภูมิคุ้มกันโรคของเด็กเพื่อป้องกันโรคร้ายต่าง ๆ ที่อาจจะเกิดขึ้นได้ ซึ่งวัคซีนในแต่ละชนิดนั้นสร้างมาจากไวรัส หรือแบคทีเรียที่ถูกทำให้สิ้นฤทธิ์ด้วยกรรมวิธีทางการแพทย์ จนไม่สามารถก่อให้เกิดโรคได้แล้ว ซึ่งวัคซีนเหล่านี้จะเข้าไปกระตุ้นให้ร่างกายให้เกิดการสร้างภูมิคุ้มกันขึ้นมา และสามารถป้องกันโรคร้ายต่าง ๆ ได้

กำหนดการฉีดวัคซีนของเด็กในวัยต่าง ๆ

การฉีดวัคซีนของเด็กนั้นจะต้องให้ตามแบบแผนที่กระทรวงสาธารณสุขกำหนดไว้ โดยสำนักโรคติดต่อ มีการสนับสนุนให้ฉีดวัคซีนได้ฟรีสำหรับเด็กทุกคน จำนวน 9 ชนิด ซึ่งสามารถควบคุมโรคได้ถึง 11 โรค คือ วัคซีนวัณโรค หรือ วัคซีนบีซีจี วัคซีนโรคไวรัสตับอักเสบชนิดบี วัคซีนโรคคอตีบ วัคซีนโรคไอกรน วัคซีนโรคบาดทะยัก วัคซีนโรคโปลิโอ ที่มีทั้งแบบชนิดรับประทาน และชนิดฉีด วัคซีนโรคหัด วัคซีนโรคหัดเยอรมัน วัคซีนโรคคางทูม วัคซีนโรคไข้สมองอักเสบเจอี และวัคซีนโรคเอชพีวี

ช่วงระยะการนัดตรวจตามอายุของเด็ก

1 เดือน > 2 เดือน > 4 เดือน > 6 เดือน > 9 เดือน > 12 เดือน > 15 เดือน > 18 เดือน > 2 ขวบ > หลัง 2 ขวบขึ้นไป

หลังจาก 2 ขวบขึ้นไป คุณหมอแนะนำให้ตรวจสุขภาพปีละครั้ง เพื่อความมั่นใจ ได้รับการประเมินการเจริญเติบโต พัฒนาการ และหากลูกน้อยเจ็บป่วยหรือมีความผิดปกติ  จะสามารถรักษาหรือช่วยเหลือได้ทันท่วงที

Checklist 9 ข้อ : เมื่อตรวจร่างกายเด็ก ไม่ควรพลาด!

1. การตรวจร่างกายเด็กทั่วไป และการเจริญเติบโต เช่น สัญญาณชีพ  ได้แก่อุณหภูมิร่างกาย  ความดันโลหิต  ชีพจร  การหายใจ การเจริญเติบโต ได้แก่ น้ำหนัก  ส่วนสูง  และรอบศีรษะของทารกในช่วง 2 ปีแรก  เนื่องจากเด็กมีการเจริญเติบโต และมีความเปลี่ยนแปลงอยู่ตลอดเวลา
2. ประเมินภาวะโภชนาการ สามารถตรวจได้ทั้งจากการเจริญเติบโต อัตราการเจริญเติบโต สัดส่วนร่างกาย คุณหมอจะซักประวัติ เรื่องการรับประทานอาหารของลูกน้อย ว่าเพียงพอหรือไม่ และอาจจะต้องมีการเจาะเลือดเพื่อช่วยในการประเมิน และให้การรักษา
3. ประเมินพัฒนาการด้านพฤติกรรม และอารมณ์ เนื่องจากพฤติกรรม และอารมณ์ของเด็กจะเปลี่ยนแปลงไปตามวัย  คุณพ่อคุณแม่จึงควรให้ลูกน้อยได้รับการประเมินจากคุณหมอ  หากลูกน้อยมีปัญหาพัฒนาการล่าช้า  หรือมีปัญหาในเรื่องของพัฒนาการทางสมอง  การได้รับการตรวจวินิจฉัย และรักษาตั้งแต่เนิ่น ๆ (ก่อนช่วงอายุ 3 – 6 ขวบ) ซึ่งสมองกำลังพัฒนาเต็มที่ จะสามารถทำการรักษา และช่วยกระตุ้นพัฒนาการให้เทียบเท่า หรือใกล้เคียงเด็กปกติได้ดีกว่า
4. ตรวจสุขภาพในช่องปาก และฟัน ลูกน้อยเพียง 1 ขวบ หรือถ้าเริ่มมีฟันซี่แรก คุณพ่อคุณแม่ก็สามารถพาไปหาทันตแพทย์สำหรับเด็กได้แล้ว เนื่องจากเด็กในวัยนี้ จะเริ่มมีฟันขึ้น และสามารถเคี้ยวอาหารด้วยตัวเองได้  การพาไปพบทันตแพทย์  คุณพ่อคุณแม่จะได้รับคำแนะนำดี ๆ ในการดูแลสุขภาพปาก และฟันรวมถึงป้องกันปัญหาฟันผุของลูกน้อยได้ด้วย
5. ตรวจคัดกรองภาวะพร่องฮอร์โมนไทรอยด์ และภาวะพร่องเอนไซม์ย่อยสลายกรดอะมิโนฟีนิลอะลานีน การตรวจคัดกรองทั้งสองภาวะนี้ ควรตรวจตั้งแต่แรกเกิด (ในช่วง 1 – 2 เดือนแรก)  เนื่องจากภาวะพร่องฮอร์โมนไทรอยด์ และภาวะพร่องเอนไซม์  หากไม่ได้รับการรักษาตั้งแต่ช่วงแรกเกิด  จะทำให้เด็กมีพัฒนาการล่าช้าตลอดชีวิต  ซึ่งถือเป็นการพลาดโอกาสที่น่าเสียดายมาก
6. ตรวจคัดกรองภาวะซีด หรือภาวะการขาดธาตุเหล็ก เป็นการตรวจความสมบูรณ์ของเลือด ในช่วงวัย 6 – 9 เดือน  ซึ่งเป็นช่วงวัยที่ต้องได้รับอาหารอื่นนอกเหนือจากนม และต้องมีการปรับตัวในการกินอาหาร จึงทำให้มีโอกาสได้รับสารอาหารไม่เพียงพอ หรือเหมาะสม  และอาจขาดธาตุเหล็กซึ่งทำให้เกิดภาวะซีดได้
7. ตรวจการได้ยิน เด็กควรได้รับการตรวจคัดกรองการได้ยินตั้งแต่แรกเกิด เนื่องจากการได้ยินสัมพันธ์กับการพูด หากเด็กบกพร่องในการได้ยิน จะส่งผลให้มีปัญหาไม่พูด หรือพูดช้าตามไปด้วย  หากหมอตรวจพบตั้งแต่เนิ่น ๆ  เด็กจะได้ใส่เครื่องช่วยฟัง หรือมีการแก้ไขด้วยวิธีการอื่น ๆ ให้เขาสามารถพูดได้เหมือน หรือใกล้เคียงกับเด็กปกติ
8. ตรวจสายตา เด็กควรได้รับการตรวจสายตาก่อนเข้าโรงเรียนหรือประมาณ 4 – 5 ขวบ  เนื่องจากเป็นวัยที่เด็กเริ่มให้ความร่วมมือในการตรวจแล้ว  และเพื่อให้เด็กมีสายตาที่ดี  พร้อมสำหรับการเรียนรู้ให้ทันเพื่อน ๆ ที่โรงเรียน หากเด็กมีปัญหาสายตาสั้น ยาว หรือเอียง โดยที่ไม่ได้รับการแก้ไขก่อนช่วงนี้ อาจเกิดปัญหา “ตาขี้เกียจ” ส่งผลให้สายตาพิการตลอดชีวิตได้ นอกจากนี้ โรคทางสายตาอย่าง “มะเร็งจอประสาทตา” ก็เป็นโรคที่สามารถตรวจพบและอาจรักษาไม่ให้โรคลุกลามได้ในช่วงวัยทารก
9. ตรวจปัสสาวะ คุณพ่อคุณแม่ควรให้ลูกน้อยตรวจปัสสาวะสักครั้งเมื่ออายุ 4 ขวบ  เพื่อคัดกรองโรคไตตั้งแต่กำเนิด ซึ่งไม่แสดงอาการป่วยในวัยเด็ก  แต่ส่งผลระยะยาวกับลูก

การตรวจร่างกายเด็ก : เด็กยิ่งเสี่ยงยิ่งต้องตรวจ

อีกกรณีที่คุณหมอแนะนำให้เฝ้าระวังเป็นพิเศษ  คือ กลุ่มเด็กที่มีปัจจัยเสี่ยง  เช่น  ในครอบครัวมีประวัติผู้ป่วยไขมันในเลือดสูง  เบาหวาน  หรือ ความดัน  ควรปรึกษาคุณหมอ เพื่อรับคำแนะนำเรื่องการดูแลสุขภาพ และอาจจะต้องมีการตรวจเลือดและร่างกายอย่างละเอียดเช่นเดียวกับการตรวจสุขภาพของผู้ใหญ่ หากตัวเด็กเองมีภาวะอ้วน ความดันโลหิตสูง เป็นต้น แม้ว่าจะไม่ได้มีการกำหนดช่วงอายุที่เหมาะสมในการตรวจร่างกายเด็กอย่างละเอียดแต่ควรปรึกษาคุณหมอเป็นระยะ โดยเฉพาะช่วงก่อนที่ลูกจะเข้าสู่วัยรุ่น

เด็กกลุ่มเสี่ยงอีกกลุ่มหนึ่งคือ เด็กที่ก้าวเข้าสู่ช่วงวัยรุ่นเร็ว หรือช้ากว่าเกณฑ์ เช่น เด็กผู้หญิงมีเต้านมตั้งแต่ 8 ขวบ  หรือเด็กผู้ชายอายุประมาณ 13 – 14 ปี  แต่เสียงยังไม่แตก  ยังไม่ฝันเปียก  หรือยังไม่มีขนบริเวณหัวหน่าว และรักแร้  หากลูกมีลักษณะอาการเช่นนี้ควรพาไปพบคุณหมอเพื่อทำการรักษา และตรวจอายุกระดูกด้วยการเอ็กซเรย์

ต้องฉีดวัคซีนอะไรในแต่ละช่วงเดือน

หลังจากฉีดวัคซีนทารกหรือเด็กบางคนอาจมีรอยแดงหรือบวมบริเวณรอบๆ บริเวณที่ฉีด มีไข้ หรืออาจมีอาการบางอย่างจากการสร้างภูมิต้านทานบ้างเล็กน้อย แต่ไม่มีอันตรายแต่อย่างใด หากคุณพ่อคุณแม่วิตกกังวลต่ออาการที่เกิดขึ้น ควรรีบปรึกษาแพทย์ทันที

ที่มา : รพ.เปาโล , รพ.เด็กสินแพทย์ , รพ.เวชธานี

บทความอื่น ๆ ที่น่าสนใจ :

วัคซีนเด็ก ควรพาลูกไปฉีดเมื่อไหร่ ทำไมคุณพ่อคุณแม่ควรพาลูกไปรับวัคซีนให้ตรงเวลา

ไขข้อข้องใจ เด็กเล็กไม่ได้รับวัคซีนตามนัด มีผลเสียอย่างไร ? แม่อยาก เลื่อนนัดรับวัคซีน ในช่วง New Normal ได้ไหม ?