เด็กน้อยที่บ้านมีอาการหงุดหงิดง่าย รอคิวไม่เป็น หรือทำงานบ้านค้างไว้ครึ่ง ๆ กลาง ๆ ไหมคะ? จริง ๆ แล้วสิ่งเหล่านี้ไม่ได้หมายความว่าลูกดื้อ แต่เกี่ยวข้องกับ “ทักษะ EF” หรือ Executive Functions ซึ่งช่วยให้ลูกจัดการความคิด ความรู้สึก และพฤติกรรมของตัวเองได้ และสิ่งที่พ่อแม่สามารถทำได้ง่าย ๆ ในทุกวันก็คือการเล่น เกมฝึก EF ที่ช่วยให้ลูกได้เรียนรู้ผ่านการเล่นสนุก ๆ
งานวิจัยจาก Harvard Center on the Developing Child บอกเลยว่า EF เป็นทักษะที่สำคัญต่ออนาคตเด็กไม่แพ้ IQ เด็กที่มี EF ดีจะเรียนรู้ได้เร็ว ควบคุมอารมณ์ได้ดี และแก้ปัญหาเป็น ซึ่งการชวนลูกเล่น เกมฝึก EF ตั้งแต่เล็กจะช่วยให้ลูกพัฒนาได้ดียิ่งขึ้น
EF คืออะไร?
EF หรือ Executive Functions คือทักษะสมองส่วนหน้า (Prefrontal Cortex) ที่ทำให้เด็ก คิดก่อนทำ ควบคุมอารมณ์ และแก้ปัญหาได้อย่างมีเหตุผล
3 ทักษะหลักของ EF
- Working Memory – ความจำเพื่อใช้งาน: จำข้อมูลสั้น ๆ แล้วนำมาใช้ เช่น จำกติกาเกม
- Inhibitory Control – การควบคุมตนเอง: หยุดใจไม่ทำสิ่งที่ห้าม เช่น รอคิวก่อนเล่นของ
- Cognitive Flexibility – ความยืดหยุ่นทางความคิด: ปรับตัวได้เมื่อกติกาเปลี่ยน
Diamond (2013) ระบุว่า EF ไม่ใช่ความรู้ แต่คือ “เครื่องมือ” ที่ช่วยใช้ความรู้ให้เกิดประโยชน์จริง
ทำไมเด็กต้องมี EF?
EF เป็นทักษะชีวิตที่ส่งผลต่อหลายด้าน:
- การเรียนรู้ EF ทำให้เด็กมีสมาธิ จดจ่อกับสิ่งที่ทำ
- อารมณ์และสังคม EF ทำให้ด็กรู้จักรอคิว เล่นกับเพื่อนอย่างมีกติกา
- การปรับตัว EF ทำให้เด็กไม่ตื่นตระหนกเมื่อสถานการณ์เปลี่ยน
งานวิจัยใน Frontiers in Psychology ปี 2021 พบว่า เด็กที่ EF ดีมีแนวโน้มเรียนรู้ได้ไวและเข้ากับสังคมได้ง่ายขึ้น
ในทางกลับกัน American Psychological Association รายงานว่า เด็กที่ EF ต่ำมีความเสี่ยงเกิดปัญหาพฤติกรรมมากกว่า 2 เท่า
ฝึก EF ควรเริ่มเมื่อไหร่?
- วัย 3–6 ปี → คือช่วงเวลาทอง เนื่องจากสมองส่วนหน้า กำลังพัฒนาเร็วที่สุด การฝึก EF ในช่วงนี้จะเห็นผลชัดเจน
- วัยประถม → ยังเสริมต่อได้ โดยเน้นเกมที่ใช้กติกาซับซ้อนและต้องคิดวางแผน
- วัยรุ่น → EF ยังพัฒนาได้ แต่ต้องอาศัยประสบการณ์จริง เช่น การทำโครงงาน การวางแผนการเรียน
โรงพยาบาลรามาธิบดี แนะนำว่า EF ควรฝึกจากกิจวัตรประจำวันและการเล่น มากกว่าการสอนตรง ๆ
10 เกมฝึก EF ที่ทำได้ที่บ้าน
1. เกมรอแล้วได้ (Delay of Gratification)
วิธีเล่น: เอาขนมวางไว้ตรงหน้าแล้วบอกว่า ถ้ารอได้ 5 นาที จะได้เพิ่มอีกหนึ่งชิ้น
ประโยชน์:
- ฝึกการควบคุมอารมณ์ (Inhibitory Control) เด็กได้เรียนรู้ว่าการรอมีคุณค่า
- เสริมความเข้าใจเรื่อง ผลตอบแทนในอนาคต (ถ้าอดทนตอนนี้ จะได้มากขึ้นในภายหลัง)
- งานวิจัย Marshmallow Test บอกว่า เด็กที่รอได้ โตขึ้นมีแนวโน้มวางแผนเก่งและจัดการชีวิตได้ดี
2. เกม Simon Says
วิธีเล่น: พ่อแม่พูดคำสั่ง เช่น “Simon says กระโดด 3 ครั้ง” ถ้าไม่ได้ขึ้นต้นด้วยคำว่า “Simon says” ห้ามทำ
ประโยชน์:
- ฝึก Working Memory เพราะลูกต้องจำกติกา
- ฝึก การควบคุมตัวเอง ไม่ทำตามคำสั่งผิด ๆ
- ช่วยให้เด็กมี สมาธิและโฟกัส กับสิ่งที่ได้ยิน
3. เกมเล่าเรื่องต่อ
วิธีเล่น: แม่เริ่มเล่าเรื่อง เช่น “กาลครั้งหนึ่งมีหมีน้อยตัวหนึ่ง…” แล้วให้ลูกเล่าต่อทีละประโยค
ประโยชน์:
- พัฒนา Working Memory เพราะต้องจำเรื่องที่คนก่อนหน้าเล่า
- เสริม ความคิดสร้างสรรค์และจินตนาการ
- ฝึก การเชื่อมโยงเหตุผล ให้เรื่องดำเนินต่อเนื่อง
4. เกมสลับกติกา (Rule Switching)
วิธีเล่น: เช่น “ถ้าเห็นการ์ดสีแดงให้ตบมือ ถ้าเห็นการ์ดสีเขียวให้ยกมือ” แล้วสลับกติกาไปเรื่อย ๆ
ประโยชน์:
- ฝึก Cognitive Flexibility (ความยืดหยุ่นทางความคิด)
- เด็กเรียนรู้ว่ากฎเปลี่ยนได้ ต้องพร้อมปรับตัว
- เสริม ทักษะการแก้ปัญหา และการเปลี่ยนพฤติกรรมอย่างรวดเร็ว
5. เกมบอร์ดเกมครอบครัว (เช่น Uno, หมากฮอส)
วิธีเล่น: เลือกเกมตามวัย เช่น Uno สำหรับเด็กเล็ก หรือหมากฮอสสำหรับเด็กโต
ประโยชน์:
- ฝึก การวางแผน (Planning) ว่าจะเดินหมากหรือเล่นไพ่ยังไง
- เสริม การรอคิว (Turn-taking)
- พัฒนา ทักษะการเข้าสังคม เช่น ยอมรับการแพ้–ชนะ
6. เกมบ้าน ๆ ในชีวิตประจำวัน
วิธีเล่น: ให้ลูกช่วยเก็บของเล่นเข้าที่ หรือช่วยนับช้อนตอนจัดโต๊ะอาหาร
ประโยชน์:
- เสริม EF ผ่าน กิจวัตรจริง เช่น การจำลำดับขั้นตอน
- ฝึกความรับผิดชอบ ทำงานจนเสร็จ
- เสริมความมั่นใจว่า “ฉันทำได้”
7. เกมจับคู่ความจำ (Memory Cards)
วิธีเล่น: คว่ำการ์ดเป็นคู่ ๆ ให้ลูกพลิกหาคู่ที่ตรงกัน
ประโยชน์:
- พัฒนา Working Memory และการสังเกต
- เสริม สมาธิ และความอดทนในการเล่นจนจบ
- ฝึก การวางแผนเล็ก ๆ ในการจำตำแหน่งการ์ด
8. เกมดนตรีหยุดนิ่ง (Freeze Dance)
วิธีเล่น: เปิดเพลงให้เต้น พอเพลงหยุดต้องหยุดนิ่งทันที
ประโยชน์:
- ฝึก การควบคุมร่างกายและอารมณ์
- เสริม สมาธิและการฟังอย่างตั้งใจ
- ช่วยให้ลูกเรียนรู้การ “หยุด” ก่อนทำ
9. เกมเก็บของแข่งเวลา
วิธีเล่น: ตั้งเวลา 2 นาที ให้ลูกแข่งเก็บของเล่นเข้าที่
ประโยชน์:
- ฝึก การจัดการเวลา
- เสริม ความรับผิดชอบ ในหน้าที่
- พัฒนา การวางแผนย่อย ๆ (จะเก็บอะไรก่อน–หลัง)
10. เกม “ถ้า…จะ…” (If–Then Game)
วิธีเล่น: เช่น “ถ้าแม่ตบมือหนึ่งครั้ง ให้ลูกกระโดด ถ้าแม่ตบสองครั้ง ให้ลูกนั่งลง”
ประโยชน์:
- ฝึก Cognitive Flexibility เด็กต้องปรับตัวตามกติกา
- เสริม ทักษะการเชื่อมโยงเหตุ–ผล
- พัฒนา สมาธิและการฟังคำสั่ง
จะเห็นว่าแต่ละเกมช่วยพัฒนา EF ในมิติที่แตกต่างกัน
- เกมรอแล้วได้ → ฝึกการควบคุมอารมณ์
- Simon Says → ฝึกความจำ + สมาธิ
- เล่าเรื่องต่อ → เสริมความคิดสร้างสรรค์
- สลับกติกา → ฝึกความยืดหยุ่นทางความคิด
- บอร์ดเกม → ฝึกการวางแผนและการเข้าสังคม
- เกมบ้าน ๆ → ฝึกความรับผิดชอบในชีวิตจริง
- จับคู่ความจำ → ฝึกความจำและสมาธิ
- ดนตรีหยุดนิ่ง → ฝึกการยับยั้งควบคุม
- เก็บของแข่งเวลา → ฝึกจัดการเวลา
- If–Then Game → ฝึกการเชื่อมโยงเหตุผลและการปรับตัว
คำถามที่พบบ่อยเกี่ยวกับ EF
Q: ลูกสมาธิสั้น EF จะแย่ไหม?
A: งานวิจัย JAMA Psychiatry 2020 พบว่าเด็กสมาธิสั้นมักมี EF ต่ำ แต่พัฒนาได้ด้วยการฝึกอย่างต่อเนื่อง
Q: เกมมือถือช่วยฝึก EF ได้ไหม?
A: งานวิจัย Plos One 2019 ระบุว่าเกมดิจิทัลบางชนิดช่วยฝึก EF ได้ แต่ควรจำกัดเวลาและเลือกเกมที่เหมาะกับวัย
Q: พ่อแม่ควรเริ่มฝึก EF ให้ลูกตั้งแต่อายุเท่าไหร่?
A: เริ่มได้ตั้งแต่ 2–3 ขวบด้วยเกมง่าย ๆ เช่น เก็บของ รอคิว และต่อยอดเกมซับซ้อนขึ้นเมื่อโต
EF ไม่ใช่ทักษะที่ติดตัวมาตั้งแต่เกิด แต่เป็นสิ่งที่ “ฝึกได้” และ “ต้องฝึก” เด็กที่ EF ดีจะคิดเป็น ทำเป็น อยู่เป็น และแก้ปัญหาได้ พ่อแม่คือคนสำคัญที่สุดที่จะช่วยลูกเสริม EF ผ่านเกมและการเล่นในชีวิตประจำวัน ทุกครั้งที่แม่เล่นกับลูก นั่นคือการสร้างอนาคตที่มั่นคงให้เขาแล้วค่ะ
ที่มา : Harvard Center on the Developing Child , scirp.org , Frontiers in Psychology