1,000 วันแรก…สมองสร้างไวที่สุด
1,000 วันแรกเป็นช่วงที่สมองสร้างไวที่สุด ซึ่งเป็นช่วงเวลาที่สำคัญในการสร้างเซลล์ประสาท และการเชื่อมต่อของสมอง1 โดยระบบประสาทของลูกน้อยจะเริ่มมีการพัฒนาหลังการปฏิสนธิของไข่และสเปิร์มเพียงไม่กี่สัปดาห์ อย่างไรก็ดี การพัฒนาของสมองไม่ได้จบลงเพียงแค่การสร้างเซลล์ประสาทเท่านั้น เพราะเซลล์ประสาทเพียงเซลล์เดียวไม่สามารถทำงานได้ ต้องอาศัยการทำงานร่วมกันของเซลล์ประสาทหลายๆ เซลล์ ที่มีหน้าที่เกี่ยวข้องกันจึงสามารถทำงานได้ ดังนั้นกระบวนการสำคัญในการทำงานของสมองคือ การที่เซลล์ประสาทแต่ละเซลล์สามารถส่งสัญญาณหากันได้อย่างมีประสิทธิภาพ โดยประสิทธิภาพในการส่งสัญญาณของเซลล์ประสาทจะมีความหมายถึง
การที่วงจรประสาทเชื่อมโยงกันได้ดี
การส่งสัญญาณประสาทเกิดขึ้นได้อย่างรวดเร็ว2-3
ปัจจัยหนึ่งที่มีความสำคัญเป็นอย่างมากต่อการเพิ่มประสิทธิภาพของการส่งสัญญาณประสาทคือ “การสร้างปลอกไมอีลิน” (Myelination) โดยปลอกไมอีลิน (Myelin sheath) เป็นส่วนของเซลล์สนับสนุนเซลล์ประสาทที่มาพันรอบส่วนของแขนงประสาทนำออก การที่แขนงประสาทนำออกมีปลอกไมอีลินมาห่อหุ้มจะทำให้การส่งสัญญาณประสาทเป็นไปแบบก้าวกระโดด คือจากจุดหนึ่งกระโดดไปยังอีกจุดหนึ่ง แทนที่จะเป็นการส่งสัญญาณต่อ ๆ กันในระยะใกล้ซึ่งจะพบในกรณีที่แขนงประสาทนำออกไม่มีปลอกไมอีลินมาห่อหุ้ม เปรียบเทียบได้กับการกระโดด 1 ครั้งย่อมสามารถไปได้ไกลกว่าการเดิน 1 ก้าว จึงสามารถกล่าวได้ว่า การสร้างปลอกไมอีลินจะช่วยทำให้การส่งสัญญาณประสาทเกิดขึ้นได้อย่างรวดเร็ว จึงเป็นกระบวนการที่มีความจำเป็นต่อการพัฒนาสมองของลูกน้อยเป็นอย่างยิ่ง
นอกจากนี้การได้รับสารอาหารที่พอเพียงก็เป็นเรื่องสำคัญ เพราะปลอกไมอีลินมีองค์ประกอบเป็นไขมันถึงร้อยละ 70 ดังนั้น ไขมันที่ได้รับจากอาหาร โดยเฉพาะไขมันจากนมแม่ จะเป็นแหล่งที่สำคัญในการสร้างปลอกไมอีลินในสมอง หลังจากผ่านพ้นช่วงวัยทารกไปแล้ว อาหารที่เด็กได้รับในแต่ละวันจะเป็นแหล่งสำคัญของวัตถุดิบในกลุ่มไขมันที่จะนำไปใช้ในการสร้างปลอกไมอีลิน4-7
โภชนาการก็มีส่วนสำคัญในการสร้างไมอีลิน และโครงสร้างอื่นๆ ในสมองที่ช่วยพัฒนาสมอง โดยสารอาหารสำคัญที่มีบทบาทในการสร้างไมอีลิน ได้แก่ ดีเอชเอ ธาตุเหล็ก โคลีน โปรตีน วิตามินบี 12 และสฟิงโกไมอีลิน เป็นต้น8
เทคนิคสร้างไมอีลิน
สำหรับเด็กขวบปีแรก ควรเน้นกระตุ้นประสาทสัมผัส การมองเห็น การฟัง และภาษา โดยโอบกอดลูกบ่อยๆ เลือกของเล่นมีสีสันเพื่อกระตุ้นสายตา ใช้เสียงดนตรีในการสื่อสาร ในเด็กอายุ 1-3 ปี เน้นเรื่องของภาษา ฝึกจดจำคำศัพท์ ส่งเสริมการใช้กล้ามเนื้อมัดเล็ก เช่น ต่อของเล่น ใช้ช้อนตักอาหาร จับคู่สิ่งของ ส่วนเด็กโตวัย 3 ขวบขึ้นไป ต้องเริ่มฝึกใช้เหตุผล รู้จักอดทนรอคอย เพื่อสร้างปลอกไมอีลินในวงจรประสาทส่วนของการทำงานขั้นสูงค่ะ แล้วอย่าลืมดูแลเรื่องโภชนาการลูกน้อย ให้ลูกทานอาหารที่มีดีเอชเอ โคลีน ลูทีน และ สฟิงโกไมอีลิน ซึ่งพบได้ในอาหารพวกไข่ ครีม ชีส นม รวมถึงผลิตภัณฑ์นมต่างๆ9 นะคะ
ขอบคุณข้อมูลจาก นพ.วรสิทธิ์ ศิริพรพาณิชย์
Reference;
- Sarah Cusick, PhD and Michael K. Georgieff, MD. THE FIRST 1,000 DAYS OF LIFE: THE BRAIN’S WINDOW OF OPPORTUNITY. https://www.unicef-irc.org/article/958-the-first-1000-days-of-life-the-brains-window-of-opportunity.html
- Joan Stiles, Terry L. Jernigan. The Basics of Brain Development, Neuropsychol Rev (2010) 20:327–348
- Robert Stufflebeam. Neurons, Synapses, Action Potentials, and Neurotransmission – The Mind Project. https://www.mind.ilstu.edu/curriculum/neurons_intro/neurons_intro.php
- Mind’s Machine, 2e, Figure 2.1 The Major Parts of the Neuron. 2e.mindsmachine.com/figures/02/02.01.html. Textbook Reference: The Nervous System Is Composed of Cells, p. 22
- Hiroaki Asou, et al. Development of Oligodendrocyte and Myelination in the Central Nervous System. Keio J Med 44(2), 47-52 (1995)
- Otwin Linderkamp, Ludwig Janus, et al. Time Table of Normal Foetal Brain Development. Int. J. Prenatal and Perinatal Psychology and Medicine Vol. 21 (2009) No. 1/2, pp. 4–16
- Purves D, Augustine GJ, Fitzpatrick D, et al., editors. Increased Conduction Velocity as a Result of Myelination Neuroscience. 2nd edition. Sunderland (MA): Sinauer Associates; 2001
- Michael K Georgieff. The American Journal of Clinical Nutrition, Volume 85, Issue 2, 1 February 2007, Pages 614S–620S, https://doi.org/10.1093/ajcn/85.2.614S
- Vesper et al., Sphingolipids in Food and the Emerging Importance of Sphingolipids to Nutrition. 1999