คุณแม่หลายท่านคงเคยเจอกับสถานการณ์ที่ลูกน้อยที่เคยน่ารัก กลับกลายเป็นเด็กที่เริ่มขัดขืน ดื้อ ไม่เชื่อฟัง หรือร้องอาละวาดอยู่บ่อยๆ ใช่ไหมคะ? การเปลี่ยนแปลงเหล่านี้อาจเป็นสัญญาณของ ‘วัยต่อต้าน’ ซึ่งเป็นช่วงพัฒนาการปกติของเด็กๆ
บทความนี้จะช่วยให้คุณแม่เข้าใจถึง ‘วัยต่อต้าน’ คืออะไร เกิดขึ้นในช่วงอายุเท่าไหร่ มีสาเหตุมาจากอะไร พร้อมคำแนะนำดีๆ เกี่ยวกับวิธีเลี้ยงลูกวัยต่อต้าน เพื่อให้คุณแม่สามารถรับมือกับความท้าทายนี้ได้อย่างราบรื่น และยังคงรักษาความสัมพันธ์ที่ดีกับลูกน้อยไว้ได้ค่ะ
วัยต่อต้าน คืออะไร
วัยต่อต้านไม่ใช่ “โรค” แต่เป็นช่วงหนึ่งของการเจริญเติบโตทางพัฒนาการของเด็ก ซึ่งเป็นช่วงที่เด็กเริ่มแสดงความเป็นตัวของตัวเองมากขึ้น ต้องการเป็นอิสระ และทดสอบขอบเขตของอำนาจ โดยเด็กมักจะแสดงพฤติกรรมที่ขัดแย้งกับความต้องการหรือคำสั่งของผู้ใหญ่ เช่น พ่อแม่ หรือครู
ลักษณะที่พบได้บ่อย ได้แก่ ดื้อรั้น ไม่เชื่อฟัง ขัดขืน ต่อต้าน แสดงอารมณ์ฉุนเฉียว หงุดหงิดง่าย เถียง หรือต่อปากต่อคำ และชอบทดสอบขีดจำกัดของผู้ใหญ่
วัยต่อต้าน อายุเท่าไร
วัยต่อต้านสามารถเกิดขึ้นได้ในหลายช่วงอายุ แต่ที่พบบ่อยคือ
- วัยเด็กเล็ก (อายุประมาณ 2-3 ปี) ช่วงนี้เด็กกำลังพัฒนาความเป็นตัวของตัวเองอย่างรวดเร็ว เริ่มพูดคำว่า “ไม่” บ่อยๆ และต้องการทำสิ่งต่างๆ ด้วยตัวเอง
- วัยรุ่น (อายุประมาณ 12-18 ปี): ช่วงนี้เป็นช่วงที่เด็กต้องการเป็นอิสระจากพ่อแม่ ต้องการการยอมรับจากเพื่อน และกำลังค้นหาตัวตนของตัวเอง
วัยต่อต้าน เกิดจากสาเหตุอะไร
สาเหตุของวัยต่อต้านในเด็กเล็ก
- ต้องการเป็นอิสระ อยากทำสิ่งต่างๆ ด้วยตัวเอง เลือกเอง เพื่อสร้างความรู้สึกว่าควบคุมสิ่งต่างๆ ได้
- พัฒนาการทางภาษา “ไม่” คือคำทรงพลังที่ใช้แสดงออกถึงความต้องการของตัวเอง
- อารมณ์ อารมณ์มาเร็วไปเร็ว ยังไม่รู้วิธีจัดการอารมณ์ตนเอง
- การเลี้ยงดู การเลี้ยงดูที่เข้มงวดเกินไป อาจทำให้ลูกรู้สึกถูกกดดัน ไม่มีทางเลือก ในขณะที่ การเลี้ยงดูที่ตามใจเกินไป อาจทำให้ลูกไม่รู้ขอบเขต ไม่เข้าใจกฎเกณฑ์
- ความเหนื่อยล้า ความรู้สึกหิว ง่วง เหนื่อย ทำให้เด็กควบคุมตัวเองได้ยากขึ้น
สาเหตุของวัยต่อต้านในเด็กโต/วัยรุ่น
- การเปลี่ยนแปลงทางร่างกาย ร่างกายที่เติบโตเร็ว ฮอร์โมนที่เปลี่ยนแปลง ส่งผลต่ออารมณ์และพฤติกรรมของเด็กวัยรุ่น
- การเปลี่ยนแปลงทางจิตใจ เด็กวัยนี้ต้องการเป็นอิสระจากครอบครัว ค้นหาตัวตน และ ต้องการการยอมรับจากกลุ่มเพื่อน
- พัฒนาการทางความคิด เด็กวัยรุ่นเริ่มคิดวิเคราะห์ ตั้งคำถาม และต้องการเหตุผล
- อิทธิพลจากเพื่อน ความต้องการเป็นส่วนหนึ่งของกลุ่ม ทำให้อาจเลียนแบบพฤติกรรมจากเพื่อน
- อิทธิพลจากสื่อ เมื่อเด็กรับข้อมูลและพฤติกรรมจากสื่อต่างๆ อาจเลียนแบบพฤติกรรมที่ไม่เหมาะสม
- ปัญหาในครอบครัว ความขัดแย้งภายในครอบครัว การสื่อสารไม่ดี ขาดความเข้าใจกัน
- ความขัดแย้งภายใน เป็นเรื่องของอารมณ์ตัวเอง ความรู้สึกสับสน ไม่มั่นใจ มีความขัดแย้งระหว่างความต้องการของตัวเองกับความคาดหวังของผู้อื่น
- อารมณ์แปรปรวน ฮอร์โมนเปลี่ยนแปลง ทำให้ควบคุมอารมณ์ได้ยากขึ้น
สัญญาณและพฤติกรรมที่พบบ่อยของ เด็กวัยต่อต้าน
เมื่อลูกน้อยเข้าสู่วัยต่อต้าน คุณพ่อคุณแม่อาจสังเกตเห็นการเปลี่ยนแปลงในพฤติกรรมและอารมณ์ของลูกอย่างชัดเจน ซึ่งเป็นสัญญาณที่บ่งบอกว่าลูกกำลังอยู่ในช่วงพัฒนาการที่ต้องการแสดงความเป็นตัวของตัวเองมากขึ้น โดยสัญญาณและพฤติกรรมที่พบบ่อยในเด็กวัยต่อต้านสามารถแบ่งออกได้ดังนี้:
- การแสดงออกทางอารมณ์ เด็กวัยต่อต้านมักมีการแสดงออกทางอารมณ์ที่รุนแรงและหลากหลายมากขึ้น คุณพ่อคุณแม่อาจเห็นลูกมีอาการหงุดหงิดง่าย โมโหร้าย หรือแสดงความก้าวร้าวออกมาอย่างชัดเจน เช่น การปาข้าวของ การตะโกน หรือการทำร้ายร่างกายผู้อื่น อารมณ์เหล่านี้อาจเกิดขึ้นได้บ่อยและรุนแรงกว่าปกติ ซึ่งเป็นผลมาจากการที่เด็กยังไม่สามารถควบคุมและจัดการกับอารมณ์ของตัวเองได้อย่างเหมาะสม
- การปฏิเสธและต่อต้าน พฤติกรรมที่เห็นได้ชัดเจนที่สุดในวัยต่อต้านคือการปฏิเสธและต่อต้าน เด็กๆ จะเริ่มไม่เชื่อฟังคำสั่งของคุณพ่อคุณแม่ ขัดขืนเมื่อถูกขอให้ทำสิ่งต่างๆ หรือท้าทายอำนาจของผู้ใหญ่ เช่น การเถียง การไม่ทำตามที่บอก หรือการทำตรงกันข้ามกับที่สั่ง พฤติกรรมเหล่านี้เป็นวิธีที่เด็กใช้ในการแสดงออกถึงความต้องการเป็นอิสระ และทดสอบขอบเขตของอำนาจ
- การเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรม นอกจากอารมณ์และการต่อต้านแล้ว เด็กวัยต่อต้านยังอาจมีการเปลี่ยนแปลงทางพฤติกรรมอื่นๆ ที่สังเกตได้ เช่น การแยกตัวออกจากครอบครัวหรือเพื่อนฝูง การเก็บตัวอยู่ในห้องคนเดียว หรือการเปลี่ยนแปลงกิจวัตรประจำวัน เช่น การนอน การกิน หรือการทำกิจกรรมที่เคยชอบ พฤติกรรมเหล่านี้อาจเป็นสัญญาณว่าเด็กกำลังเผชิญกับความสับสนหรือความขัดแย้งภายในจิตใจ และต้องการเวลาส่วนตัวในการจัดการกับความรู้สึกเหล่านั้น
10 วิธีเด็ดรับมือ วัยต่อต้าน ปราบลูกดื้อด้วยความเข้าใจ
การรับมือลูกวัยต่อต้าน ไม่ยากหากพ่อแม่เข้าใจ วิธีต่อไปนี้จะช่วยให้คุณพ่อคุณแม่สามารถรับมือกับพฤติกรรมของลูกได้อย่างเหมาะสม และให้การสนับสนุนที่จำเป็นต่อพัฒนาการของลูกไดh
-
กระตุ้นให้ลูกพูดคุย บอกความรู้สึก
กระตุ้นให้ลูกพูดคุยและแสดงความรู้สึกออกมา เช่น “แม่เข้าใจว่าหนูรู้สึกโกรธ ลองบอกแม่ได้ไหมว่าหนูรู้สึกอย่างไร” หรือ “ถ้าหนูรู้สึกไม่พอใจ ลองพูดว่า ‘หนูไม่ชอบแบบนี้’ แทนการขว้างของ”
-
สร้างกฎเกณฑ์ที่เหมาะสมตามวัย
กำหนดกฎเกณฑ์ที่สอดคล้องกับวัยและความสามารถของลูก หลีกเลี่ยงการตั้งความคาดหวังสูงเกินไป อธิบายเหตุผลของกฎเกณฑ์อย่างง่ายๆ และพยายามรักษาความสม่ำเสมอในกฎเกณฑ์และกิจวัตรประจำวัน
-
จัดการสถานการณ์ที่อาจกระตุ้นอารมณ์
หลีกเลี่ยงสถานการณ์ที่อาจนำไปสู่การร้องอาละวาด เช่น การให้เล่นของเล่นที่ยากเกินไป หรือการไปในสถานที่ที่ต้องอยู่นานๆ และมีกฎระเบียบเข้มงวด หากจำเป็นต้องเดินทาง ให้เตรียมสิ่งของที่ลูกชื่นชอบไปด้วย
-
เตรียมพร้อมสำหรับความหิวและเหนื่อยล้า
เตรียมของว่างที่มีประโยชน์ติดตัวเสมอ และตรวจสอบให้แน่ใจว่าลูกพักผ่อนอย่างเพียงพอ โดยเฉพาะก่อนออกเดินทาง
-
เบี่ยงเบนความสนใจอย่างสร้างสรรค์
เมื่อลูกเริ่มแสดงพฤติกรรมต่อต้าน ให้เบี่ยงเบนความสนใจไปยังกิจกรรมอื่นที่น่าสนใจ อาจใช้ความขบขัน หรือเปลี่ยนสถานที่เพื่อลดความตึงเครียด
-
ใช้ภาษาเชิงบวกกับลูก
หลีกเลี่ยงการใช้คำว่า “ไม่” หรือ “อย่า” บ่อยๆ และพยายามใช้คำพูดที่สร้างสรรค์และให้ทางเลือกแทน
-
เปิดโอกาสให้เลือก
ให้ลูกได้มีโอกาสตัดสินใจและเลือกสิ่งต่างๆ ด้วยตัวเอง เพื่อส่งเสริมความเป็นอิสระและความมั่นใจ
-
เป็นแบบอย่างที่ดี
แสดงให้ลูกเห็นถึงวิธีการจัดการกับอารมณ์อย่างเหมาะสม และควบคุมอารมณ์ของตัวเองในสถานการณ์ต่างๆ
-
พ่อแม่เป็นทีมเดียวกัน
คุณพ่อคุณแม่และผู้ใหญ่คนอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง ควรเป็นทีมเดียวกันในการเลี้ยงดูและอบรมลูก โดยหลีกเลี่ยงการขัดแย้งกันต่อหน้าลูก
-
ให้กำลังใจเมื่อลูกทำพฤติกรรมที่ดี
แนะนำแนวทางที่เหมาะสมด้วยเหตุผลเมื่อลูกทำผิด งดการดุด่าว่ากล่าวโดยไม่จำเป็น และให้คำชมเชยลูกเมื่อลูกทำสิ่งที่ดี เพื่อเสริมสร้างความมั่นใจและพฤติกรรมเชิงบวก
เมื่อไหร่ควรขอความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญ
- สัญญาณของปัญหาพฤติกรรมที่รุนแรง หากลูกแสดงพฤติกรรมที่อาจเป็นอันตรายต่อตัวเองหรือผู้อื่น ควรขอความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญทันที
- มีผลกระทบต่อชีวิตประจำวัน หากพฤติกรรมต่อต้านของลูกส่งผลกระทบอย่างมากต่อการดำเนินชีวิตประจำวันของลูกและครอบครัว ส่งผลเสียต่อพัฒนาการของลูก ควรขอความช่วยเหลือจากผู้เชี่ยวชาญ
- มีความกังวลเกี่ยวกับพฤติกรรมของลูก จิตแพทย์เด็กและวัยรุ่นเป็นผู้เชี่ยวชาญด้านสุขภาพจิตของเด็กและวัยรุ่น หากคุณพ่อคุณแม่มีความกังวลเกี่ยวกับพฤติกรรมของลูก หรือไม่แน่ใจว่าพฤติกรรมของลูกเป็นเพียง “วัยต่อต้าน” หรือเป็นสัญญาณของปัญหาที่รุนแรงกว่า ควรขอคำปรึกษาจากจิตแพทย์เด็กและวัยรุ่นเพื่อรับการประเมินและคำแนะนำที่เหมาะสม
วัยต่อต้านเป็นช่วงที่เด็กกำลังเติบโตและพัฒนาความเป็นตัวของตัวเอง การสังเกตและทำความเข้าใจสัญญาณและพฤติกรรมที่พบบ่อยในเด็กวัยต่อต้าน จะช่วยให้คุณพ่อคุณแม่สามารถรับมือกับพฤติกรรมของลูกได้อย่างเหมาะสม และให้การสนับสนุนที่จำเป็นต่อพัฒนาการของลูกได้ค่ะ
ที่มา : คณะแพทยศาสตร์โรงพยาบาลรามาธิบดี, โรงพยาบาลเวชธานี
บทความอื่นๆ ที่น่าสนใจ
เช็กด่วน! 5 พฤติกรรมพ่อแม่ที่ทำให้ลูกก้าวร้าว รู้แล้วรีบเปลี่ยน?
พ่อแม่ที่มีลูกดี เป็นแบบไหน? 10 ลักษณะสำคัญของพ่อแม่ยุคใหม่
พฤติกรรม ลูกตีพ่อแม่ แก้ยังไง? วิธีจัดการอย่างสร้างสรรค์ และได้ผล
มีข้อสงสัยเรื่องการตั้งครรภ์ หรือมีคำถามเรื่องการเลี้ยงลูกหรือเปล่าคะ? ติดตามอ่านบทความ หรือสอบถามสิ่งที่คุณอยากรู้ผ่านแอปของเราได้เลย
ดาวน์โหลด theAsianparent แอปพลิเคชัน ทั้ง IOS และ Android ได้แล้ววันนี้!
